II Rzeczypospolita 1918 – 1939

Podział administracyjny Polski 1921 r.

Najwcześniej powstała Rada Regencyjna, 12.09.1917r., jako władza zwierzchnia Królestwa Polskiego. Wydała manifest do narodu polskiego, opublikowany 7.10.1918 r., w którym przyjęto 14 punktów prezydenta USA Wilsona, a za swój cel podstawowy, uznała odbudowę państwa obejmującego wszystkie ziemie polskie, utworzenie sejmu na podstawach demokratycznej ordynacji wyborczej. W dniach 20-21.10.1918 r., odbył się zjazd przedstawicieli 29 partii politycznych i stronnictw z terenu Królestwa Polskiego oraz Galicji, w Warszawie, gdzie 23.10. 1918 r został powołany endecki gabinet Józefa Świerzyńskiego. Gabinet już 3.11. 1918 r ogłosił, bez powiadomienia Rady Regencyjnej, odezwy do narodu o potrzebie natychmiastowego powołania Rządu Narodowego. Ten papierowy zamach stanu zakończył się udzieleniem Świerzyńskiemu dymisji. Niezależnie od aspiracji Rady Regencyjnej, 2.10.1918 r., w austriackiej Radzie Państwa została ogłoszona rezolucja przez posłów socjalistycznych i innych ugrupowań zrzeszonych w Kole Polskim, z żądaniem odbudowy niepodległego państwa. Zdecydowana postawa posłów polskich skłoniła cesarza Karola do ogłoszenia 16.11.1918 r., manifestu o przekształceniu Austro - Węgier w państwo federacyjne. Stanowisko władz Austrii zintensyfikowało polskie dążenia do niepodległości, 19.11.1918 r., pod przewodnictwem księdza Józefa Londzina powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, która w swoim akcie założycielskim podkreśliła przynależność tych ziem do państwa polskiego.

Jednak decydujące znaczenie miało powołanie, 28.11.1918r., Polskiej Komisji Likwidacyjnej (PKL) jako najwyższej władzy dla wszystkich ziem zaboru austriackiego. W jej skład weszli Wicenty Witos, Ignacy Daszyński, Tadeusz Tertil. Tego samego dnia została podjęta uchwała podkreślająca, że wszystkie ziemie Galicji staja się częścią państwa polskiego.

31.10.1918 r., na drodze bezkrwawego powstania przejął władze na terenie Krakowa, a do 4.11, Przejęła całkowitą władzę w całej zachodniej Galicji i ukonstytuowała się w pełnym składzie.

Rada PKL ogłosiła się wprawdzie najwyższą władzą na terenie Galicji, ale jej wpływy kończyły się na linii Sanu, gdyż na wschód od tej rzeki dominowała ludność ukraińska. W Przemyślu na styku tych kultur utworzono 10 osobową Komisję Rządzącą, weszło do niej 4 Polaków, 4 Ukraińców i 1 Żyd. Jej obradom mieli przewodniczyć na przemian Polak i Ukrainiec, układ ten upadł już 1.11.1918 r., po rozpoczęciu walk polsko- ukraińskich, miasto przeszło w ręce ukraińskie, a władza polska utrzymała się tylko na Zasaniu, gdzie dotrwała, aż nadeszła pomoc wojskowa z Krakowa.

Ośrodkiem tworzenia się władz polskich był też Lwów, jednak miasto 1.11. Zostało podzielone linią frontu, po obu stronach tej linii powstały namiastki władz polskich. Po stronie ukraińskiej, Polski Komitet Obywatelski, a po stronie polskiej, Komitet Bezpieczeństwa i Ochrony Dobra Publicznego. Po przybyciu odsieczy z Krakowa i wyparciu Ukraińców z miasta, 25.11.1918 r., utworzono Tymczasowy Komitet Rządzący, podzielony na 12 referatów odpowiadającym roli ministerstw. W Komitecie decydującą rolę odgrywali: Ernest Adam, Edward Dubanowicz, Artur Hausener i Władysław Stesłowicz.

10.01.1919 r., ośrodki w Krakowie i Lwowie zostały połączone tworząc Komisję Rządząca dla Galicji i Śląska Cieszynskiego oraz Górnej Orawy. Komisją kierował Kazimierz Galecki, sprawując władze do marca 1919 r., w imieniu Rządu Centralnego w Warszawie, w który to dniu przejął władze nad zaborem austriackim.

Rząd Centralny powstał 18.11.1918 r., na czele którego stanął Jędrzej Moraczewski, przetrwał on do 16.01.1919 r., kiedy to powołano nowy rząd z Ignacym Paderewskim na czele. Najwcześniej uznały ten rząd, Stany Zjednoczone – 19.01.1919 r., 23.01.1919 r., Francja, która jako pierwsza akredytowała przy rządzie polskim swego przedstawiciela, Wielka Brytania 25.02.1919 r.

Granice

10.01.1919 r., w Paryżu rozpoczęła się Konferencja pokojowa, w Radzie Najwyższej tej Konferencji, zasiedli przedstawiciele 5 zwycięskich państw: USA, Francji, Włoch, Japonii i Wielkiej Brytanii. Już, 19.01.1919 r., tej że Radzie w imieniu Rządu Polskiego Ignacy Paderewski i Roman Dmowski złożyli swoje postulaty terytorialne. W tym celu powołano specjalną komisje na czele, której stanął ambasador Francji w Berlinie, Jules Cambon, przychylny sprawie polskiej.

28.02.1919 r., Roman Dmowski skierował do komisji notę zawierającą polski punkt widzenia co do przyszłych granic Polski, domagając się przywrócenia państwa polskiego w granicach z 1772 r., z niezbędnymi poprawkami wynikającymi z faktu germanizacji niektórych terenów, lub repolonizacji innych. Polska powinna otrzymać: Śląsk Górny i Średni oraz skrawki Dolnego, Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie bez zachodniej części, Warmie i południowy pas Mazur. Komisja 12.03.1919 r., rozpatrzyła Polską notę, przekazując swoje wnioski tzw. Radzie dziesięciu. Wtedy to lord George David Lloyd zakwestionował przynależność Gdańska do Polski, a przy okazji wygłosił wiele cierpkich słów pod adresem Polaków i Polski. Większość granic zachodnich Polski powstała w wyniku plebiscytów, lub powstań: Wielkopolskie i Śląskich.

Inaczej wyglądała sprawa granic wschodnich, przywódcy Polscy dostrzegali konieczność utraty niektórych części tego obszaru, ale poza wszelką dyskusję, podlegała przynależność Galicji Wschodniej do państwa polskiego. Pomimo, że większością narodową na tym terenie, była ludność ukraińska, która też starała się o utworzenie własnego organizmu państwowego – Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL). Aspiracje obydwu narodów musiały się zderzyć.

Po objęciu władzy przez PKL 1.11.1918 r., w Krakowie i Galicji zachodniej, rozgorzały walki na terenie Galicji Wschodniej z Ukraińcami tworzącymi swoje państwo, 22.11.1918 r., wokół Lwowa powstała ukraińska blokada, którą przerwano na wiosnę 1919 r., po zorganizowaniu tzw. Armii Hallera. Dopiero 25.06.1919 r., wielkie mocarstwa upoważniły polskie władze do zajęcie całego terytorium Galicji Wschodniej po Zbrucz. Przy pomocy wojsk Rumunii w połowie lipca, władze ZURL z resztą swojej armii zostały wyparte za tą rzekę. Traktat pokojowy podpisano 1.09.1919 r.

Rada Najwyższa konferencji pokojowej przekazała sprawowanie władzy Polsce na tym terenie, ale tylko na okres 25 lat, i to pod kontrolą Ligi Narodów. Po klęsce 22.12.1919 r., gen. Antona Denikiena, decyzja ta została zawieszona na czas nieokreślony. Dopiero w marcu 1923 r Galicja Wschodnia została uznana na arenie międzynarodowej za integralną część państwa polskiego.

Początkowo, gdy wojska polskie i bolszewickie były odgradzane przez kilkutysięczną armię niemiecką, stacjonującą na wschód od Bugu, na teoretycznej granicy wschodniej Polski panował spokój, w styczniu 1919 r., armia niemiecka zaczęła opuszczać zajmowane tereny, w miejsce tworzącej się próżni zaczęły wlewać się wojska polskie i bolszewickie. Do spotkania tych oddziałów doszło 14.02.1919 r., pod Berezą Kartuską na Polesiu – padły pierwsze strzały wojny Polsko – Bolszewicką.

Ofensywa wojsk polskich została zatrzymana jesienią na linii Wilno, Mińsk, Pińsk, na czas

Długotrwałych i nie przynoszących większych rezultatów rozmów. Pomiędzy Polską, Rosją, a Czerwonym Krzyżem.

Rada Najwyższa Ligi Narodów, 8.12.1919 r., uznała prawo Polaków do budowy regularnej administracji, ale tylko na terenach na zachód od Bugu i w okręgu Białostockim, a w lipcu 1920 r., Lord George Nathaniel Curzon, minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, uznał rzekę Bug za linię określającą zasięg polskich wpływów narodowościowych.

(a że historia się powtarza, obecna granica Polski, biegnie po linii wytyczonej przez Curzona w1920r., ale bez okręgu Kaliningradzkiego, ponieważ Stalin zażyczył sobie nie zamarzającego portu na Bałtyku)

27.03.1920 r rozmowy przeniosły się z Paryża do Mikaszewicz, ale strona Polska wysunęła warunki, od których spełnienia uzależniała przystąpienie do rozmów: utworzenie neutralnego pasa oddzielającego obie armie, zaprzestanie wszelkiej agitacji komunistycznej w polskim wojsku, oddanie Dyneburga sprzymierzonym Łotyszom i zaniechania działań wojskowych przeciw armii Ukraińskiej Republiki Ludowej (zw. Ukrainą Naddnieprzańską ze stolicą w Kijowie) dowodzonej przez atamana Szymona Petlurę.

Bolszewicy byli skłonni zaakceptować warunki dotyczące bezpośrednich rozmów Polsko – Bolszewickich, ale zdecydowanie odrzucili warunki dotyczące Ukraińców. Piłsudski równolegle do rozmów z Bolszewikami, rozpoczął rozmowy, z uznanym przez siebie, rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej, podpisując z nim, dwie konwencje: 21.04. 1920 r polityczna, a 24.04. 1920 r wojskowa. Zgodnie z ustaleniami: Galicja Wschodnia i Wołyń miały pozostać w granicach Polski, za co Ukraińcy mieli otrzymać pomoc wojskowa, niezbędną do wyparcia wojsk Bolszewickich z terenu prawobrzeżnej Ukrainy. 25.04.1920 r., ruszyła Polska ofensywa wspierana przez dywizje Ukraińskie. Szymon Petlura wydał odezwę do narodu informując ludność, że ta wspólna walka ma naprawić błędy przeszłości i stać się początkiem nowego okresu wzajemnej przyjaźni obydwu narodów.

Po dwóch tygodniach forsownych marszów i niezbyt ciężkich walkach polska armia dotarła 7.05.1920 r., pod bramy Kijowa i go zdobyła. Sukces jednak przerósł możliwości Polskiej armii, nienaruszone na północy główne siły sowieckie 14.05.1920 r., ruszyły do kontrofensywy. 5.06.1920 r ściągnięta z Kaukazu konna armia Siemiona Budionngo przerwała polskie linie obronne i ruszyła na Warszawę, a 4.07.1920r od północy armia Michaiła Tuchaczewskiego. Bolszewicy wkraczając na zdobyczne tereny, natychmiast ustanawiali zalążki nowej władzy, 8.06. 1920r powstał Galicyjski Komitet Rewolucyjny (Galrewkom), 30.06.1920r w Białymstoku Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom) z Julianem Marchlewskim na czele. Bolszewicy odnosząc sukcesy na frontach, przez cały czas deklarowali chęć podjęcia bezpośrednich rokowań Polsko – Sowieckich, ale ciągle je odwlekając, aby wykorzystać sukcesy frontowe i stawiać to coraz nowe warunki, co do ich podjęciu, w miarę rozwijającej się sytuacji frontowej. 6.08.1920 r., dotarli w okolice Warszawy z chęcią jej zdobycia.

Bitwa o Warszawę zw. „Cudem Warszawskim”, uznana jako jedna z 10 wielkich bitew świata. Dzień, 15,08.1920 r., był dniem przełomowym tej bitwy. 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego i rezerwowe oddział gen. Lucjana Żeligowskiego uderzyły od strony Modlina na prawe skrzydło wojsk bolszewickich przechylając szalę zwycięstwa na polską stronę.

16.08.1920 r., z nad Wieprza uderzyły polskie dywizje manewrowe na flankę i tyły wojsk bolszewickich, co było całkowitym zaskoczeniem dla dowództwa wojsk bolszewickich, zarządzają one odwrót swoich wojsk, które od tego momentu przekształciło się w wojnę pościgową za tymi wojskami. Rosjanie 18.08.1920 r., uderzyli jeszcze na Płock, aby sprawdzonym sposobem z 1831 r podczas Powstania Styczniowego przejść Wisłę i uderzyć na Warszawę od zachodu. Dzięki ogromnemu poświeceniu oddziału żandarmerii mjr. Mościkiego i żołnierzy miejscowego garnizonu, most na Wiśle został obroniony, a z Płocka wyparte wojska bolszewickie. 17.08.1920 r., Budionny nagłym atakiem na Lwów chciał jeszcze zdobyć to miasto, atak odparły na polach Zadworza, odziały kpt. Bolesława Zajączkowskiego złożone z samych ochotników, przeważnie młodzieży. Po całodziennych walkach, śmierć poniosło 300 ochotników, pochowanych na cmentarzu Łyczakowskim w wyodrębnionej jego części zw. cmentarzem „Orląt Lwowskich”, gdzie pochowani są również: płk Czesław Mączyński komendant obrony miasta i (kpt.) mjr Bolesław Zajączkowski. W 1925 r z tej części cmentarza zabrano z grobu „Nieznany Żołnierz” szczątki szeregowca, kaprala i sierżanta, złożono je, jako szczątki „Nieznany Żołnierz” w „Mauzoleum” w Warszawie na pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Cmentarz Orląt został zniszczony w 1971 r przez władze radzieckie. Na mocy porozumienia pomiędzy Polska, a Ukraina w 1995 r., cmentarz zaczęto odbudowywać, w 1997 r., Ukraina prace renowacyjne wstrzymała z powodu napisów na grobach, w 1998 r podpisano nowe porozumienia, które zezwalały na prowadzenie dalszych prac. Jest rok 2002, a polskie ekipy budowlane nadal nie mogą wejść na teren cmentarza, z powodu protestów władz miasta Lwowa.

Armia Budionnego została rozbita 31.08.1920 r na polach pod Komarowem, w staniej wielkiej bitwie kawaleryjskiej XX wieku. Bezpośrednie rozmowy pokojowe Polski i Rosji bolszewickiej zostały podjęte w pierwszej połowie sierpnia 1920 r., w Mińsku, gdzie dyplomaci bolszewiccy postawili warunki, stawiające Polskę w roli wasala kolejnej republiki sowieckiej. Polska miała wycofać się na linie Curzona, jako przyszłą granicę państwa, zlikwidować armię oraz przekazać Rosji posiadane uzbrojenie i zakłady zbrojeniowe. Te wszystkie warunki miały być przeprowadzone pod kontrolą Armii Czerwonej.

Po klęsce Warszawskiej bolszewicy wycofali się ze wszystkich swoich żądań, a rozmowy przeniosły się do Rygi, gdzie 12.10.1920 r podpisano preminalia pokojowe, a 7 dni później ustały działania wojenne Wszystkie żądania bolszewickie zrealizował Stalin w porozumieniach Jałtańskich (uczestnik rozmów 1920 roku), a za okręg Kaliningradzki ofiarował łaskawie Polsce Szczecin, który początkowo miał być Niemiecki

Kościół II Rzeczypospolitej

W Konstytucji Marcowej o wyznaniach jest ogólnikowy wpis: „wiara rzymskokatolicka ma naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań”. To ogólnikowe sformułowanie, sprecyzował Konkordat zawarty 10.02.1925 r., pomiędzy rządem Polski, a Stolicą Apostolską, pomimo ostrego sprzeciwu klubów lewicowych, Konkordat został ratyfikowany przez sejm 3.08.1925 r i wszedł w życie.

Kościół miał wszelką swobodę z zakresie duszpasterskim i dysponowaniem posiadanym majątkiem, nadzór nad nauczaniem religii i moralności, wykłady przeprowadzali księża i pobierali z tego tytułu wynagrodzenie nauczycielskie. Konkordat dostosowywał organizację kościelną do istniejących granic państwa, żadna część państwa nie mogła należeć do biskupa rezydującego poza jego granicami. Zgonie z bullą Vixdum Poloniae unitas wprowadzono 5 metropolii: gnieźnieńska, warszawska, wileńska, lwowską, krakowską, które podzielono na 21 diecezji. Osobną jednostką kościelna było biskupstwo polowe Wojska Polskiego, na czele którego stanął, biskup Stanisław Gall, a później Józef Gawlina. Swoistym ewenementem tego układu było zaakceptowanie dwóch prymasów na terenie Polski.