Stanisław J. Kowalski

Jazłowiec -Miasto Kresowe zagubione w historii.

P r z e d m o w a

Historia starego ale zapomnianego miasta może być albo prosta i zwięzła lub obszerna i złożona. W takim przypadku rozmiar wiadomości może przewyższyć dostępne z dokumentów pisanych. Rezultaty poszukiwań faktów mogą być dlatego pewnymi pośrednimi informacjami, zawartymi w wykopaliskach archeologicznych, przypadkowymi dowodami minionych cywilizacji i tradycji lokalnego folkloru. Do sformułowania takiej monografii jak historia miasta, gdy pisana informacja jest niedostateczna, koniecznie trzeba uzupełnić wiedzę na drodze przypuszczeń, dedukcji i konkluzji do stworzenia umiarkowanie dokładnego obrazu przeszłości.

Takie podejście niekoniecznie musi mieć zastosowanie do małego przedwojennego miasta Jazłowca.

Powojenna historia II Wojny Światowej, wola zwycięzców sprzyjały jedynie zniknięciu społeczności południowo-wschodniej Polski ze współczesnych map, nazw miast nie miały przetrwaćdłużej. Jako część terytorium odstąpionego Związkowi Sowieckiemu obszar ten stał się pionkiem tego wielkiego mocarstwa, zależnym od jego zachcianek. Lubimy wiele dawno zapomnianychmiejsc ale to podolskie miasto doświadczyło wielu etapów rozwoju i zmian poprzez historię wschodniej Europy. Rozpoczęło egzystencję jako małe słowiańskie osiedle i urosło do najważniejszego posterunku na wschodnio-zachodnim szlaku iważnej militarnej twierdzy w polskim przedwojennym systemie obronnym.

Finalna degradacja miasta nastąpiła po II Wojnie Światowej, po wcieleniu wschodnich terytoriów Polski do sowieckiego imperium, gdy dla ujęcia sobie Ukraińców nazwali na wpół wyludniony i na wpół zniszczony Jazłowiec bezsensowną nazwą Jabłoniwka. Zatarcie tej nazwy jest dostatecznym świadectwem wielkiej przeszłości Jazłowca i dokumentem historii jego minionego, wspaniałego trwania.

Przed rozbiorem Polski w XVIII w. nazwa Jazłowiec była dobrze znana Polakom, ich przywódcom i królom. Rozmiar jego uznania był różny w zależności od jego znaczenia dla Korony Polskiej. Zmniejszał się on stopniowo w XVIII w. lecz sięgnął dna w czasie okupacji austriackiej. Miasteczko przekształciło się w małą prowincjonalną gminę, walczącą aby pozostać ożywioną i zasługującą na jej dawną świetność. To zmieniło się nieco w krótkim okresie pomiędzy wojnami / 1919 - 1939 / , gdy Jazłowiec czynił nowy, niewzruszony postęp ekonomiczny i jego nazwa znowu zyskiwała pewne uznanie w narodzie polskim.

Jedną z przyczyn jego odrodzenia było Zgromadzenie SS Niepokalanego Poczęcia, które w połowie XIX w. obrało sobie siedzibę w dawnym pałacu króla Stanisława Poniatowskiego i zostało istotnym czynnikiem poprawy ekonomiki i znaczenia miasta. Innym przyczynkiem jego odrodzenia był 14 Pułk Ułanów , który przyjął sobie za własną nazwę Jazłowieckiego, po zwycięskiej bitwie z wojskami ukraińskimi na przedpolach miasta. w krótkim okresie polskiej niepodległości właśnie ta nazwa osiągnęła wystarczającą popularność , żeby być dobrze znana przez większość Polaków.

Właśnie podczas II Wojny Światowej została ona przeniesiona do takich krajów jak Francja i Wielka Brytania, gdy pułk zniszczony przez niemieckie czołgi u wrót Warszawy, był znów zorganizowany do walki. Pomijając Sowietów , jako inny powód do zatarcia nazwy miasta należało także uznać nacjonalizm ukraiński. Ukraińcy dzielili to miasto z Żydami i Polakami, ale po zniszczeniu mniejszości żydowskiej i przymusowej emigracji Polaków do powojennej Polski, po II-giej Wojnie Światowej, wykorzenili nazwę Jazłowiec z uwagi na to , że była zbyt polska dla ich nacjonalistycznych odczuć.

Po upadku komunizmu miejscowi Ukraińcy zajrzeli w głąb swojej duszy.

To spowodowało zmianę ich negatywnego stosunku do nazwy, która w dawnych czasach była tak polska jak wiele innych. Nazwa Jazłowiec powróciła z zapomnienia i w latach 80-tych została przywrócona swojej geograficznej pozycji. Nie należy się w tym dopatrywać jakiegokolwiek polskiego akcentu, ale jeżelihistoria ma cokolwiek do powiedzenia w tej materii, w nazwie zawsze będzie pobrzmiewać polskie echo.

Intencją tej monografii jest zestawić dostępne informacje do rekonstrukcji historii Jazłowca i do zachowania jej dla potomności. Chociaż w świarowej historii pozycja tego małego podolskiego miasta może być mało znacząca, jego istnienie zasługuje na zachowanie w pamięci i może być interesujące dla obszernego spektrum polskiego zaludnienie, dla kogoś w jakikolwiek sposób zainteresowanego historią Europy. Region ten nie należy obecnie do Polski , ale jego historia zawsze była integralną częścią historii polskiej i zachowanie jej przeszłości ma wielkie znaczenie dla pozostałych części Polski i całej Europy.